De Sint Bernardus Abdij in Aduard

Het klooster in Aduard

In 1192 werd begonnen met de bouw van een paar eenvoudige onderkomens en een kapelletje (bij, wat later de Noorderpoort van het kloostercomplex genoemd zou worden), welke in 1193 "officieel" in gebruik genomen werden.
Al spoedig doet zich de behoefte aan meer ruimte voelen: onder abt Albertus I (1205-1216) wordt een groter kapel gebouwd en tijdens het abbatiaat van Wigboldus (1218-1242) worden plannen ontwikkeld (in 1224) om tot een grote, de uiteindelijke abdijkerk te komen, waardoor in 1240 de eerste steen werd gelegd en die in 1263 door de bisschop van Munster werd ingewijd. Dit is wellicht het juiste ogenblik om melding te maken van het bestaan van de Kroniek van het klooster. Op 8 vellen perkament, met twee kolommen op iedere bladzijde en 45 regels in iedere kolom, is door een monnik rond het jaar 1500 de geschiedenis van het klooster opgetekend tot en met de dood van de 27e abt Bernardus II, gestorven in 1506. Latere afschriften geven aanvullingen tot 1578, dus bijna tot het eind van het klooster in 1580.

Afbeelding 1:
De kroniek van het klooster Aduard, eerste blad

De monnik, die rond 1500 de geschiedenis op schrift stelde heeft dit uiteraard moeten doen op grond van, in het klooster beschikbare notities (die dan bij de brand in 1580 verloren zijn gegaan) of via mondelinge overlevering.
De Kroniek geeft een overzicht van alle 34 abten en een paar bijzonderheden tijdens hun abtschap. Jammer genoeg weinig informatie over dat, wat we nu zo graag willen weten, bv. over het wetenschappelijke en culturele leven in de kloostergemeenschap, over de indeling van het kloosterterrein, over bouwkundige bijzonderheden, enz.

Deze kroniek begint als volgt:

"In het jaar des Heren 1192, de vijfde juni, op de dag van de heilige Bonifacius, bisschop en martelaar en zijn makkers, is in Frisia een abdij gesticht, gewijd aan de heilige Bernardus, in Adwerth, onder het diocees van Munster, de tweede dochter van Klaarkamp, in het 38e jaar na de dood van de gelukzalige Bernardus. De aanleiding tot deze stichting is geweest de veelvuldige verschijning op dezelfde plek van verscheidene lichten tijdens de nacht, een voorteken, zoals men vroom geloofde, van de toekomst."

Verder in gaan op alle gebeurtenissen tijdens de 400 jaar, gedurende welke het klooster bestaan heeft, zou hier te ver voeren. Daarom in het kort:

De Sint Bernardusabdij werd het belangrijkste klooster in Groningen, bezat meer dan 5.000 ha grond, zelfs buiten de huidige provinciegrenzen, stichtte dochterkloosters en werd in de tweede helft van de 15e eeuw, tijdens het abtschap van Henricus van Rees, wereldbekend als plaats van samenkomst van beroemde geleerden (Wessel Gansfort, Rudolf Agricola, Paulus Pelatinus en vele anderen), bekend als de Aduarder Akademie.

In 1580 hadden de Staatse troepen het kloostercomplex (gewild militair objekt, gezien de muur en de gracht, die het hele terrein omgaven) na verdrijving van de Spaanse troepen in bezit genomen. Toen na het verraad van Rennenberg, de Spaanse troepen vanuit Groningen weer naar Aduard oprukten, staken de Staatse soldaten vóór hun vlucht het complex in brand.

Model van Sint Bernardus Abdij op de kaart van het huidig Aduard.
Het grijze gebouw is de Abdijkerk, de voormalige ziekenzaal.
Bron: © Jakob Loer, Aduard

De monniken waren al voordien gevlucht naar het refugium op de Munnikeholm in Groningen. De Cisterciënzer kloostergemeenschappen kenden monniken voor het koorgebed en intellectuele bezigheden en lekebroeders (conversen) voor de handenarbeid. Die conversen zullen rond het klooster gebleven zijn en zo het dorp Aduard hebben gevormd.
In 1594 volgt de Reductie, wordt de Gereformeerde godsdienst de staatsgodsdienst en komen de Roomse goederen aan de provincie.
Die besluiten tot verkoop op afbraak van het verbrande kloostercomplex. De kloostermoppen (tot en met de fundamenten, daarom zijn bij opgravingen zo weinig duidelijke aanwijzingen voor de situering van de gebouwen gevonden) worden voor vier gulden per duizend verkocht.