'Ze kwamen de burgemeester niet meer bij de bakker tegen' (Uit: Nieuwsblad van het Noorden, zaterdag 3 februari 2001)
Voor velen is het geen gespreksonderwerp meer, maar sommigen mensen zullen met weemoed terugdenken aan de tijd dat ze de burgemeester bij de bakker in bet dorp tegenkwamen. Op 1 januari 1990 werden Oldehove, Grijpskerk, Aduard en Zuidhorn samengevoegd tot één gemeente. Burgemeester L.J. Klaassen maakte het proces van eenwording vanaf het begin mee. Hij wordt herhaaldelijk als deskundige gevraagd om over herindeling te praten. Zoals enkele weken geleden in Drenthe waar men na drie jaar niet onverdeeld positief is over de herindeling. Klaassen blikt terug op elf jaar Zuidhorn.
Vanuit de kamer van burgemeester Leendert Klaassen van Zuidhorn kijk je uit over het weidse landschap van de uitgestrekte gemeente. Viiftien dorpen telt Zuidhorn met totaal zo'n 18.000 inwoners. Het was niet verwonderlijk dat het Rijk en de provincie in 1990 via een herindeling de 50 Groninger gemeenten wilde terugbrengen naar 25 gemeenten. Oldehove, Aduard, Grijpskerk en Zuidhorn telden respectelijk slechts 2000, 2500, 4000 en 7000. inwoners. Het waren piepkleine gemeenten die ook al samenwerkten met anderen op het gebied van gemeentewerken en sociale zaken.
Klaassen schat in dat als er nu een enquête gehouden zou worden, de uitkomst zou zijn dat de meeste mensen vrede hebben met de herindeling. "In Grijpskerk heeft de herindeling het sterkst gespeeld. Daar merkte je in het begin sterk dat ze dit niet zelf gekozen hadden. Er zullen vast nog mensen zijn die met weemoed terugdenken aan vroeger toen ze nog een gemeentehuis in hun eigen dorp hadden maar ik denk dat de herindeling z'n plek gevonden heeft."
De positieve effecten van de fusie beginnen nu, na elf jaar te werken. `Ik zou nu niet graag opnieuw met de gemeente Zuidhorn een herindeling in willen gaan. Want dan ga je weer intern en naar binnen gericht werken. Terwijl je juist je antennes uit moet zetten, de samenleving in.
Een herindeling vergt veel energie en ook veel van de samenleving. Want niet alleen de gemeentelijke organisatie gaat over de kop, ook de maatschappelijke structuren moeten aangepast worden aan de nieuwe schaal. Het heeft een doorgaand effect in allerlei sectoren."
De trend naar schaalvergroting is overigens nog niet afgelopen constateert Klaassen. "Je ziet in de provincie her en der plannen opduiken voor herindeling, terwijl de hele operatie nog maar net achter de rug is." Hij heeft z'n vraagtekens bij de vorming van plattelandsgemeenten van 50.000 inwoners, zoals dat in Overijssel het geval is. "Dat wordt bijna een regionale schaal, het lokale verdwijnt daar." De samenvoeging van de vier gemeenten ging niet zonder slag of stoot. Het samensmeden van de ambtelijke organisaties tot één geheel koste heel veel tijd en energie.
De meeste personeelsleden kregen een nieuwe functie. Dat bracht de nodige spanningen met zich mee en vergde veel aanpassingen. "Pas na zes jaar was onze ambtelijke organisatie op een niveau dat ze zich kon doorontwikkelen. Dat is langer dan ik had verwacht. Maar ik hoor het elke keer weer, ook bij andere gemeenten." Na die zes jaar kon er volgens Klaassen meer energie in nieuwe zaken gestoken worden, zoals de communicatie naar buiten, het buurt- en wijkgericht werken, de automatisering.
"Als je kijkt wat we aan schaalvergroting hebben doorgemaakt dan kun je concluderen dat we dat in de oude setting nooit hadden gered. Er is nu zoveel meer deskundigheid nodig op bijvoorbeeld het gebied van ruimtelijke ordening en milieu. Zonder nu te zeggen dat alles perfect is kun je wel tevreden zijn. We hebben de herindelingsproblematiek achter ons gelaten." Tijdens de allereerste raadsvergadering in 1990 puilde de raadszaal in het oude raadhuis in Zuidhorn uit. Het was vanaf het begin duidelijk dat er een nieuw gemeentehuis moest komen in Zuidhorn, het grootste dorp van de vier oude gemeenten. Ook voor de eenwording was het van belang om zoveel mogelijk op één locatie te zitten zegt Klaassen.
In de tweede raadsperiode kwamen er minder raadsleden uit de kleine dorpen. Zuidhorn raakte oververtegenwoordigd in de raad. In de eerste raadsperiode was de verhouding redelijk evenwichtig: Zuidhorn leverde 7 raadsleden, Grijpskerk 4, Aduard 3, en Oldehove 3. Maar na de verkiezingen in 1994 kwamen er liefst 12 raadsleden uit Zuidhorn, 3 uit Grijpskerk, 1 uit Aduard, en 1 uit Oldehove. Klaassen constateert dat het scheve beeld in de derde periode weer wat is rechtgetrokken: Zuidhorn 8, Grijpskerk 4, Aduard 3, en Oldehove 2 raadsleden. De oude gemeentegrenzen zijn in politieke discussies in de raad nooit een item geweest volgens de burgemeester.
Opmerkelijk is volgens hem ook dat in de nieuwe gemeente Zuidhorn geen enkele partij is opgericht die zich sterk maakte voor een bepaald dorp of een voormalige gemeente. "We hebben alleen maar landelijke partijen in de raad gehad. Er bestond destijds een partij gemeentebelangen in Zuidhorn, maar die heeft niet meegedaan aan de verkiezingen."
Doordat de gemeente groter werd moest het contact met de burgers en de maatschappelijke organisaties goed worden geregeld. Het ging niet meer automatisch via het contact op straat en in de buurt. Bovendien moest er duidelijkheid komen over wat voor soort gemeente Zuidhorn wilde zijn. "Deze uitgestrekte gemeente loopt van de stad tot aan de Friese grens. Je zit met een dubbele identiteit.
Enerzijds ben je als forensengemeente gericht op de stad en zit je met de verkeersproblematiek van een stedelijk gebied. Op een ander moment moet je ervoor waken dat het niet te stil wordt in de kleine dorpen. Dat is een spanningsveld wat hartstikke leuk is om mee te werken. Het risico is dat het niet in één blik is te overzien. Het is daarom van groot belang de communicatie in structuur te brengen. Dat is een bestuurlijke opgave waar we voortdurend mee bezig zijn."
Een belangrijk onderdeel van die communicatie met de burgers is de jaarlijkse ronde van het college langs de verenigingen voor dorpsbelangen die ook in vrijwel alle dorpen werden opgericht. Bij deze gesprekken moet het niet gaan over loszittende stoeptegels - die kunnen bij de dienst onderhoud gemeld worden - maar over wezenlijke zaken zoals de woningbouw in de dorpen.
Ook is er in overleg met de bevolking een structuurvisie ontwikkeld. "We begonnen eigenlijk helemaal opnieuw. Dat is het leuke van dit proces. In de structuurvisie werd vastgelegd wat voor soort gemeente we willen zijn. Daarbij hadden alle dorpen hun inspraak."
Klaassen kijkt tevreden terug op de afgelopen jaren. "Het is sowieso leuk om sturing te geven aan processen. Een van de voordelen was dat we een hele nieuwe structuur op konden zetten waarbij onder meer een gigantische automatiseringsslag is gemaakt. In de bestaande situatie kon dat niet. Het was een interessant en stimulerend proces. En dat proces gaat nu ook nog door. Het staat nooit stil en is nooit af."
(Foto ontbreekt: Burgemeester Leendert Klaassen voor het nieuwe gemeentehuis in Zuidhorn dat in 1997 in gebruik werd genomen. "Pas na zes jaar na de herindeling was onze ambtelijke organisatie op een niveau dat ze zich kon doorontwikkelen." © Omke Oudman)
(Foto ontbreekt: Een historisch moment. Burgemeester Klaassen installeert de gemeenteraad van de nieuwe gemeente Zuidhorn. © Archief NVHN)
(Foto ontbreekt: In Grijpskerk bestond de meeste weerstand tegen de herindeling. De inwoners hadden er onder meer moeite mee de 'hun' gemeentehuis leeg bleef. © Archief NVHN)